دفاع مقدس و عبور از میدان مین

مین چیست؟

روش خنثی کردن مین چیست؟

چرا برای خنثی کردن مین از نیروی انسانی استفاده می شد؟ آیا روش دیگری وجود نداشت؟

آیا درست است رزمندگان با انداختن خود روی میدان مین راه را برای دیگران باز می کردند؟

آیا این نوعی خودکشی نیست که طبق آیه قرآن آن را به هلاکت انداختن نفس خویش معرفی کرده و منع کرده است؟

جایگاه عقل و منطق در اینجا چه می شود؟

مین چیست؟

مقداری ماده منفجره یا ماده دیگری است که در محفظه‌ای فلزی، چوبی یا پلاستیکی در اندازه‌های گوناگون قرار دارد و برای نابودی خودروها یا کشتی‌ها یا قایق‌ها یا هواپیماها و آسیب‌زدن به آنان و زخمی کردن افراد به‌کار می‌رود.

بر اساس تعریف مندرج در پیمان اتاوا مین هر وسیله‌ای است که روی سطح زمین یا زیر خاک قرار می‌گیرد و طوری طراحی شده که در اثر حضور، نزدیکی و یا با تماس یک فرد منفجر شود ، در حال حاضر ۱۲۰ تا ۱۴۰ میلیون مین در جهان کار گذاشته شده که ۴ میلیون آن باقی‌مانده جنگ جهانی دوم است و ۲۳۰ میلیون مین نیز در زرادخانه‌ها وجود دارد. سرعت مین‌گذاری ۴ برابر بیش از سرعت خنثی‌سازی مین‌ها است و گردآوری مین‌های کارگذاشته شده کنونی به ۳۰۰ میلیارد دلار هزینه و هزار سال زمان نیاز دارد.استفاده از مین به عنوان یک تاکتیک نظامی بسیار بحث‌برانگیز است. مین‌ها تفاوتی بین نظامیان و غیرنظامیان قائل نیستند و پس از پایان درگیری هم همچنان خطرناک باقی‌مانده و زمین‌ها را تا مدتها گذرناپذیر و غیرقابل استفاده می‌کنند. در بسیاری از موارد هم مکان دقیق مین‌گذاری مشخص نیست و این کار مین‌روبی را دشوار و آهسته می‌کند. این خطرات باعث شده تا مناطق دارای زمین‌های مین‌گذاری‌شده با مشکلات بزرگی در زمینه سکونت مجدد، کشاورزی و گردشگری روبرو باشند. تلاش بین‌المللی برای منع کاربرد مین به ویژه مین‌های ضدنفر در قالب پیمان اتاوا در سال ۱۹۹۷ با نام کامل کنوانسیون ممنوعیت استفاده، تولید، انبار و نقل‌وانتقال مین‌های ضدنفر و نابودی آن‌ها متجلی شده‌است. تاکنون ۱۵۶ کشور با امضای این پیمان بین‌المللی پذیرفته‌اند که از تولید، استفاده، طراحی، ذخیره و تجارت مین‌های ضدنفر خودداری کنند. (https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%DB%8C%D9%86)

انواع مین :

کشوهای عضو پیمان اتاوا که تولید، استفاده، ذخیره و تجارت مین‌های ضدنفر را ممنوع کرده‌است.

• مین صوتی (acoustic mine): با امواج منتشرشده از هدف منفجر می‌شود.
• مین ضد هوابرد (anti-airborn mine): در محل‌های احتمالی پیاده شدن نیروهای هوابرد کار گذاشته می‌شود.
• مین ضد نفر (antipersonnel mine): برای وارد کردن تلفات و ضایعات به افراد پیاده و ناتوان کردن آنان به‌کار می‌رود.
• مین ضد تانک (antitank mine): تانک را از حرکت بازمی‌دارد یا باعث انهدام آن می‌شود.
• مین کف‌نشین (bottom mine): پس از رها شدن از ناو یا زیردریایی یا هواپیما در کف دریا قرار می‌گیرد و حسگرهای عمل‌کننده از نوع مغناطیسی و آوایی و فشاری دارد و برای نابودی شناور سطحی و زیرسطحی به‌کار می‌رود.
• مین جهنده ضدنفر (bounding mine): نوعی مین ضدنفر با خرج کوچک که بدنه مین را به هوا پرتاب کند و در بلندی ۳ یا ۴سانتی متر منفجر می‌شود و تکه‌های آن در همه جهت‌ها پرتاب می‌شود.
• مین شیمیایی (chemical mine): دارای مواد شیمیایی سمی برای کشتن افراد یا از کار انداختن یا آلوده کردن وسایل و زمین است.
• مین دورفرمان (controlled mine): از راه دور هدایت و منفجر می‌شود.
• مین تأخیری (delayed action mine): مدتی پس از تحریک شدن منفجر می‌شود و اغلب پشت سر نیروهای عقب‌نشینی‌کننده و برای به ستوه آوردن و انهدام نیروهای تعقیب‌کننده دشمن به‌کار می‌رود.
• مین آموزشی (training mine): مانند مین جنگی است و ماده منفجره ندارد.
• مین تمرینی (drill mine): گونه‌ای مین آموزشی که از دید اندازه و شکل و وزن مانند مین جنگی است و برای تمرین‌های لجستیکی به‌کار می‌شود.
• مین مشقی (practice mine): نوعی مین آموزشی که از دید اندازه و شکل و وزن مشابه مین جنگی است و ماسوره آن مقدار کمی ماده منفجره کُندشکن یا دودزا دارد.
• مین بی‌اثر (inert mine): گونه‌ای مین آموزشی که از دید اندازه و شکل و وزن مانند مین جنگی است؛ اما همه مواد منفجره و آتش‌زای آن بی‌اثر است.
• مین فوگاز (fougasse): پس از انفجار تکه‌های فلزی یا اشیای دیگر آن در جهت‌های پیش‌بینی‌شده پرتاب می‌شود.
• مین مهارشده (moored mine): با استفاده از لنگر به کف دریا (در مناطق حساس دریا) مهار می‌شود. این مین در ژرفای متناسب با آبخور کشتی‌ها غوطه‌ور است و با برخورد بدنه کشتی به آن منفجر می‌شود.
• مین پخشی (scatterable mine): هواپیما یا بالگرد یا توپخانه یا خودروها آن را پخش می‌کنند و در زیر خاک قرار داده نمی‌شود.( https://fa.wikipedia.org/wiki) 

مناطق آلوده شده به مین در جهان

بیش از 100 میلیون مین در 70 کشور جهان کار گذاشته شده است ،  در حال حاضر کشورهای مصر، ایران و افغانستان دارای بیشترین اراضی آلوده به مین در سراسر جهان هستند.ایران در حدود ۴۲۰۰۰ کیلومتر مربع از اراضی ایران آلوده به مین‌های به‌جا مانده و عمل‌نکرده جنگ ایران و عراق است که نظامیان عراقی در زمان اشغال این مناطق در زمین تعبیه کرده‌اند . حدود 25-16 ميليون مين در طي جنگ تحميلي عراق عليه كشورمان در مناطق غربي به كار گرفته شده است. به ازاء هر مين خنثي شده، 20 مين ديگر در ديگر نقاط دنيا كار گذاشته ميشود و براي پاكسازي كامل مناطق مين گذاري شده در جهان به بيش از 1100 سال زمان نياز است.

تكنولوژي ساخت مينها، ساده و ارزان قيمت است (بين 3 تا 12 دلار). به همين دليل، براي اهداف نظامي، بسيار مورد استفاده قرار ميگيرند. ولي هزينه ي خنثي سازي آنها بسيار بالا برآورد شده است .شناسايي و خنثي سازي مينهاي زميني، كار بسيار دشواري است و معضلات متفاوتي بر حسب نوع مين در اين زمينه وجود دارد. بيش از 700 نوع مينهاي ضد نفر و ضد تانك در دنيا ساخته شده است. مينها از لحاظ شكل، اندازه (مقدار ماده منفجره موجود در آن)، نوع ماده ي مورد استفاده در آن، جنس محفظه و نوع ماسوره ي (ساده مانند ماسوره هاي فشاري و كششي يا پيچيده مانند ماسورههاي قطع كششي، مغناطيسي، اكوستيك، ارتعاشي و غيره) متفاوت هستند. مين هاي با ماسوره فشاري و كششي، پر استفاده ترين و ارزان ترين مينهاي موجود هستند.

ابزار و روشهای خنثی سازی میادین مین چیست؟

تجهيزاتي که براي خارج نمودن از محل دفن و اختفاء مين و خنثي سازي و يا انفجار انها وجود دارد که تیتر وار به آنها اشاره می شود:

1-بيل هوايي سوپر سونيك كمپرسور هواي 250 كيلوگرمي است كه از طريق يك نازل مناسب، جريان باريكي از هواي فشرده را با سرعت فوق صوت، ايجاد ميكند تا مينهاي مدفون شده در دل خاك را از آن بيرون بكشد.

2-بازدارندهي تركش و موج انفجار: براي حفاظت در مقابل مينها، هنگام عمليات خنثي سازي، حفاظهايي استوانه اي به وزن 40 كيلو كه بر روي آنها لايه اي به قطر 5/2 سانتي متر از شيشه ي S2 كشيده شده، استفاده شده است.

3 -خنثي سازي شيميايي مين: براي پيشگيري از اثرات مخرب ايجاد شده در اثر انفجار مين (ايجاد تركش هاي مجروح كننده و يا كشنده و نيز فعال سازي ميدان مين) خنثي سازي شيميايي توسط سيستم متشكل از گلوله (براي سوراخ كردن جداره مين)، آتش زنه (براي پرتاب گلوله) و كپسول پلاستيكي (حاوي دي اتيلن آمين) صورت ميگيرد.

4-ماشينهاي مين روب و مين كوب: انواع مختلفي از ماشين هاي مين روب، در كشور هاي مختلف ساخته شده و براي مين روبي از مناطق عملياتي، در بسياري از كشور هاي دنيا مورد استفاده قرار گرفته است.اين وسايل بسيار گران قيمت بوده و امكان به  كارگيري از آنها در همه نوع زمين و شرايط، هنوز ميسر نيست.

5 -فوم خنثي كننده: براي نشاندار كردن و خنثي سازي مينها، از نوعي فوم پلي اورتان استفاده شده كه در هنگام پاشش بر روي مين، آنرا نشاندار كرده به طوريكه ميدان مين كاملا مشخص ميشود و از طرف ديگر هنگام سفت شدن فوم، فيوز مين از كار افتاده و ميتوان مين را از منطقه خارج ساخت. اين نوع فوم، در محدودهي دمايي صفر تا 400 درجه سانتيگراد عمل ميكند و در سيستم هايي كه براي خنثي سازي 400 مين ساخته شدهاند به كار مي روند

6-سيستم هاي كنترل از راه دور: براي يافتن مينها و از خاك بيرون كشيدن و جابجايي آنها، سيستم هاي هدايت شده ي تلويزيوني نيز طراحي شده اند.

روش هاي مختلف مين روبي ، شناسايي مناطق مين گذاري شده و كشف مينها، به طرق مختلفي صورت مي گيرد که غالباً توسط نیروی انسانی صورت می گیرد که  جديدترين روشها مبتني بر مواد پيروتكنيك (روشهاي احتراقي) و مواد منفجره (روشهاي انفجاري)  می باشد که در روش هاي احتراقي برای خنثی سازی مينهاي شناسايي شده و بسيار قديمي كه جابجايي آنها غير ممكن و خطرناك است كاربرد دارند اما در روش هاي انفجاري در خنثي سازي مينها به غير از فوم انفجاري بر پايه نيترومتان، كه به واسطه ي انفجار،موجب نابودي مین   انواع ديگري نيز از مواد منفجره، براي انفجار مواد موجود در مينها و از بين بردن آنها ارائه شده اند ، اين سيستمها، معمولا مشتمل بر دو نوع ماده منفجره (دو پايه) هستند كه به حالتهاي مايع- مايع، مايع- جامد و يا جامد-جامد با هم مخلوط شده اند. (روش های احتراقی و انفجاری در خنثی سازی مین ها http://www.isaem.ir/files/site1/) 

خنثی سازی مین در دفاع مقدس:

در طی هشت سال دفاع مقدس واحدهای تخصصی تخریب ایجاد شده بود که اعضای آن از شجاع ترین و نترس ترین افراد یگان ها بود که با اختیار واحد خویش را انتخاب می کردند با علم به این مسئله که اولین اشتباه در برآورد و عمل به عنوان آخرین اشتباه شما محسوب شده و از قطع عضو تا شهادت نصیب فرد می شود.

این افراد در طی دوره های تخصصی خویش  از علم روز دنیا در زمینه آشنایی با مین و اصول کاشت و خنثی سازی آن آشنا شده و تجربه های بدست آمده افراد خبره نیز چراغ روشنی برای مسیر آنها بود اما ارتش عراق با توجه به کمک های جهانی و بویژه در زمینه تسلیحات هر روز بر دسترسی آن به سلاح های پیشرفته روز و از جمله مین های جدید با کارایی و میزان تخریب بالاتر مجهز می شد و در اواسط جنگ بسیار از مین ها با روش های نو به همدیگر تله می شد به نحوی که تخریب چی در میدان مین متحیر می ماند آیا مین هایی که با سیم به همدیگر تله شده اند آیا باید سیم را قطع نماید یا ننماید؟

برخی از این مین ها با اندک فشار چاشنی ها عمل کرده و منفجر می شود و از سوی دیگر برخی از این مین ها با کاهش و رها شدن از فشار عمل انفجار صورت می گرفت و این موارد عرصه را بر تخریب چی ها مشکل کرده بود ولی این مشکلات هم نتوانست اندکی بر این تخریب چی ها اثر منفی بگذارد .

قبل از هر عملیات و همراه با تیم های شناسایی نیروهای واحد اطلاعات و عملیات این تیم های تخریب بود که راه را برای ورود آنها در عمق مواضع دشمن فراهم می کرد و به مسیرهای باز شده که در اصطلاح تخریب به آنها معبر گفته می شد توسط نواری به اندازه عبور یک انسان تفکیک می شد و نیروهای رزم در شب عملیات از این معبرها به سمت خط مقدم دشمن یورش می بردند ؛ البته برخی اوقات هم این معبرها لو می رفت و یا دشمن جای نوارها را عوض می کرد که سبب مشکلاتی می شد اما روند طبیعی به همین صورت بود.

آیا در ساختار یگان های ایران واحد و بخش خاصی برای رفتن روی میادین مین بود ؟

با تجربه سال ها حضور در جنگ و واحدهای تخصصی آن و همچنین اطلاعات جمع آوری شده از همرزمان در یگان های مختلف و فرماندهان جنگ هیچ واحد و تشکیلاتی که در ساختار نیروهای نظامی ایران برای عبور از میادین مین ایجاد شده باشد وجود نداشته و به موردی اشاره نشده است  ؛اما شایعات که بیشتر در خاطرات ،نواها ، روضه خوانی ها و راویان جنگ که سبب سرازی شدن اشک مردم شده و از سوی دیگر زمینه را برای سوء استفاده دشمن و زیر سوال بردن دفاع مقدس فراهم آورده چیست؟

 قبل از ورود به بحث توضیح چند مطلب در اینجا لازم می باشد :

عملیات های رزمندگان اسلام در تاریکی شب صورت می گرفت و قبل از روشنایی روز باید نیروهای خط شکن به مواضع دشمن نفوذ می کردند تا مانع تسلط دشمن از لحاظ دید و تیر روی آنها شوند از سوی دیگر نقطه قوت دشمن در نیروی زرهی ، نیروی هوایی و پناه گرفتن در استحکامات پولادینی بود که توسط مستشاران خارجی ایجاد شده بود و با تکیه بر جنگ کلاسیک و آن هم در روز می توانستند مانع هر گونه پیشروی شوند. اما نیروهای ایران که به دلیل تحریم ها از دسترسی به امکانات پیشرفته محروم بودند و جنگ کلاسیک نیز در رساندن آنها به هدف با توجه به کمبودها و ساختار سیاسی نظامی موجود ، به رزم نوینی روی آورده بود که تکیه آن بر نیروهای شجاع و با ایمان و حمله در شب با استفاده از نقطه ضعف دشمن بود و لازمه آن عبور از موانع گسترده دشمن از سیم های خاردار گرفته تا میادین وسیع مین و کانال های عمیق و عریض و انواع و اقسام دیگر موانع بود.

به هر حال واحد اطلاعات و عملیات شناسایی خود را انجام داده و تیم های تخریب نیز معبرهای مورد نیاز را برای عبور رزمندگان در شب عملیات فراهم می کردند تا نیروها با کمترین تلفات به خطوط دشمن دسترسی پیدا نمایند اما چند مورد این عبور بی خطر را تا رسیدن به خط دشمن در برخی عملیات ها با مشکل روبرو می ساخت که عبارت بودند از :

1-معبرها توسط دشمن کشف و لو می رفت و باید معبر جدید در آن لحظات محدود ایجاد می شد.

2-میادین مین جدید توسط دشمن در منطقه کار گذاشته می شد.

3.گم شدن نیروها در منطقه و نرسیدن به معبرهای شناسایی شده

4- فرا رسیدن روشنایی روز و تسلط دشمن

5- اصل الحاق به عنوان مهم ترین اصل نظامی برای موفقیت نیروها

به دلایل فوق در صورتی که گردان و یا یگانی نمی توانست در موعد مقرر از میادین مین گذشته و در کنار خطوط دفاعی دشمن آماده دریافت رمز عملیات برای شکستن آن شود ،  سایر تیپ و لشکرها که از جناح ها و جوانب مختلف پیشروی کرده بودند در تنگنا قرار گرفته و توسط دشمن از این شکاف ایجاد شده استفاده کرده و آنها را محاصره و از بین می بردند یعنی عملیاتی که با ده هزار نفر آغاز شده با عدم پیشرفت یک گردان و یا تیپ که حداکثر هزار نفر بوده به شکست انجامیده و باقیمانده نیروها به شهادت رسیده و یا به اسارت در می آمدند .

در همین لحظات بدون این که دستور سازمانی باشد و از بالا به آنها حکم شود نیروی عمل کننده که پشت میدان مین معطل مانده تعدادی رزمنده با اختیار ، اخلاص و گریه که توام با مسابقه و سبقت از همرزمان خود بوده آماده عبور از میدان مین با فدا کردن جان خویش می شوند؛ تعدادی که از انگشتان دست تجاوز نمی کرد ، سبب گشوده شدن مسیر در میدان مین شده و رزمندگان پشت سر آنها همگام با سایر نیروها در محورهای دیگر به پیشروی در خطوط دشمن ادامه می دادند؛این موارد استثنایی بوده و  تعداد عملیاتی که رفتن روی مین گزارش شده  به زحمت در منابع اطلاعاتی از آن یاد شده یعنی بسیار نادر و کمیاب می باشد.

حال باید این سوالات را پرسید :

آیا فدا شدن چند تن در ازای  نجات چندین هزار نفر می توان اسم آن را خودکشی و یا غیر عقلانی و احساسی صرف دانست ؟

آیا این موارد محدود از نظر تعداد افراد و همچنین تعداد عملیات ها در طی دفاع مقدس به تمام دوران هشت ساله جنگ تعمیم داد ؟